| دوره جوجه‌کشی در ماکیان | |||
| انواع ماکیان | دوره جوجه‌کشی (روز) | انواع ماکیان | دوره جوجه‌کشی (روز) |
| مرغهای بومی | 20 - 19 | بوقلمون | 30-28 |
| مرغهای نژاد متوسط | 21 | غاز | 31- 28 |
| مرغهای نژاد سنگین | 23-21 | اردک | 29- 27 |
| مرغهای نژاد سبک | 21- 20 | کبوتر | 18-16 |
| مراحل تکامل اعضای جنین | |
| مرحله | رشد اعضای بدن |
| روز اول | تشکیل جنین، ظهور لوله‌های اولیه، ستون فقرات، اغصاب، سر و چشم |
| روز دوم | تشکیل قلب و گوش و شروع ضربان قلب |
| روز سوم | تشکیل بینی، بالها و پاها |
| روز چهارم | تشکیل زبان |
| روز پنجم | تشکیل دستگاه تناسلی و تمایز جنسی |
| روز ششم | تشکیل و شکل گرفتن منقار و پنجه‌ها |
| روز هفتم | تشکیل پرها |
| روز دهم | تشکیل منقار |
| روز سیزدهم | شروع به رشد پنجه‌ها و فلسها |
| روز چهاردهم | قرار گرفتن جنین در موقعیت اصلی خود در داخل تخم‌مرغ (سر به طرف قسمت بزرگ تخم‌مرغ قرار می‌گیرد) |
| روز شانزدهم | جذب کامل سفیده |
| روز هفدهم | کاهش مایع آمنیون |
| روز نوزدهم | ورود کیسه زرده به حفره بدنی |
| روز بیستم | جنین همه فضای تخم‌مرغ به جز کیسه هوا را پر می‌کند و سر زیر بال راست قرار می‌گیرد. در اثر انقباض ماهیچه گردن و زائده منقار بالا پوسته سوراخ می‌شود. |
| روز بیست و یکم | خروج جنین از تخم |
ویژگیهای تخم‌مرغ مناسب جهت جوجه‌کشی
1) نطفه‌داری:
تخم‌مرغ نطفه‌دار شامل تخم‌مرغی می‌شود که اسپرم و تخم در ناحیه شیپور با هم ترکیب شده باشند.
این مورد در نژادهای سبک مثل لگهورن حدود90% و در نژادهای سنگین حدود80% است.
عوامل موثربرنطفه‌داری
مرغها وخروسهای مولد:
توجه در انتخاب مرغها و خروسهای مولد حائز اهمیت می‌باشد. باید از خروسهای جوان استفاده کرد تا به اندازه کافی فعال باشند و به اندازه کافی اسپرم تولید کنند ،جهت استراحت کافی خروسها باید از آنها به طور متناوب استفاده نمود زیرا قدرت باروری خروسها از سال دوم به بعد کاهش می‌یابد.
در نژادهای سبک به ازای هر 15 مرغ یک خروس، در نژادهای سنگین به ازای هر 8 تا10مرغ یک خروس در نژادهای دو منظوره به ازای هر12 مرغ یک خروس به کار می‌رود.
تغذیه گله:
کمبود برخی ویتامینها به خصوص A وE و پروتئین جیره باعث کاهش نطفه‌داری می‌شود.
شرایط آب و هوایی:
از عوامل موثر در تولید اسپرم می‌باشد. در هوای سرد به علت یخ زدن تاج خروس میزان تولید اسپرم کاهش می‌یابد، از این روبرای جلوگیری از این مشکل تاج خروس را قطع می‌کنند. هوای گرم نیز منجر به کاهش تولید اسپرم می‌شود، همچنین در هوای بسیار گرم جمع آوری تخم‌مرغ جهت جوجه‌کشی صورت نمی پذ یرد.
نور:
نور کافی در سالنهای پرورش ازجمله عوامل موثر بر نطفه‌داری می‌باشد. نور با تاثیر بر ترشح هورمونهای هپوفیز موجب رشد بیضه‌ها و افزایش تولید اسپرم می‌شود.
تولید تخم‌مرغ:
با افزایش میزان تخمگذاری، درصد نطفه‌داری نیز افزایش می‌یابد.
سن مرغ:
در اوایل تخمگذاری، اندازه تخممرغها کوچک و میزان نطفه‌داری پایین است و در طول دوره تخمگذاری با افزایش وزن تخم‌مرغ درصد نطفه‌داری نیز افزایش می‌یابد. در مرغهای جوان درصد نطفه‌داری پایین است و با افزایش سن نیز درصد نطفه‌داری کاهش می‌یابد.
- نژاد:
نطفه‌داری در نژادهای گوناگون متفاوت می‌باشد.
معمولا در نژادهای سنگین به دلیل تمایل کمتر برای جفتگیری میزان باروری کمتر از نژادهای سبک است.
- روش‌های جفتگیری:
خویش جفتی اثر منفی بر میزان نطفه‌داری دارد. در نتیجه با افزایش همخونی نطفه‌داری کاهش می‌یابد و آمیخته‌گیری منجر به افزایش میزان نطفه‌داری می‌شود. میزان نطفه‌داری در جفتگیری گله‌ای بیش از سایر روشها از جمله جفتگیری لانه‌ای و تجربی است.
2) شکل ظاهری تخم‌مرغ:
از جمله عوامل موثر در جوجه‌کشی می‌باشد. از این رو رعایت نکات زیر در این زمینه ضروری است:
- اندازه:
تخممرغهای جوجه‌کشی باید اندازه متناسب داشته باشند یعنی در حقیقت نه خیلی بزرگ و نه خیلی کوچک باشند.
- وزن:
وزن مناسب جهت تخممرغهای جوجه‌کشی 60-50 گرم می‌باشد که در نژادهای سنگین بیشتر است.
- اختلالات شکل ظاهری:
از به کار بردن تخممرغهای با ظاهر غیرطبیعی (کشیده ـ گرد ـ موج دار) باید اجتناب گردد. این امر در زمینه اصلاح نژاد برای جلوگیری از به وجود آمدن تخممرغهای غیرطبیعی از جوجه‌های حاصله موثر می‌باشد.
- ضخامت پوسته:
تخممرغهای دارای پوسته بسیار ضخیم و نازک مناسب جوجه‌کشی نیستند. نازک بودن پوسته منجر به تبخیر آب بیشتر و کاهش درصد جوجه در آوری می‌شود، از طرفی در این حالت کلسیم کافی برای رشد جنین تامین نمی گردد. ضخیم بودن پوسته سبب بوجود آمدن مشکل در زمان خروج جوجه از تخم می‌شود.
- اختلالات تخم‌مرغ:
تخم‌مرغهایی که سفیده غلیظ‌تری دارند و یا زرده آنها رنگی‌تر می‌باشد به علت همراه داشتن میزان مواد غذایی بیشتر جهت رشد و نمو جنین درصد جوجه درآوری بیشتر دارند.
3) ذخیره سازی تخممرغهای قابل جوجه‌کشی:
تخممرغها پس ازجمع آوری بلا فاصله در ماشینهای جوجه‌کشی قرار نمی گیرند بلکه مدتی نگهداری می‌شوند و یکباره به ماشین جوجه‌کشی منتقل می‌شوند.
از جمله عوامل موثر بر نگهداری تخم‌مرغ موارد زیر می‌باشد:
- حرارت:
دمای مناسب محل نگهداری تخم‌مرغ حدود15- 10 درجه می‌باشد و در این دما امکان نگهداری تخم‌مرغ برای یک هفته فراهم است. به دنبال افزایش زمان نگهداری دمای محیط را باید اندکی کاهش داد. البته افزایش مدت زمان نگهداری منجر به کاهش جوجه درآوری می‌شود. شایان ذکر است اگر دمای محیط بیش از 21درجه سانتی گراد باشد رشد جنین آغاز شده و به علت عدم مناسب بودن شرایط رشد پس از مدتی متوقف می‌گردد و جنین از بین می‌رود.
- رطوبت:
رطوبت نسبی در اتاقهای نگهداری تخم‌مرغ حدود 80-75% می‌باشد. کاهش میزان رطوبت منجر به تبخیر آب داخل تخم‌مرغ و در نتیجه کاهش میزان جوجه در آوری می‌شود.
4) وضعیت قرار گرفتن تخممرغها:
تخممرغها در محل نگهداری به صورتی قرار می‌گیرد که قسمت پهن تخم آنها رو به بالا باشد. البته طی زمان نگهداری باید تخممرغها را روزی چند بار چرخاند، زیرا عدم توجه به این موضوع منجر به چسبیدن جنین به پوسته و کاهش جوجه در آوری می‌باشد.
5) حمل و نقل تخممرغهای جوجه‌کشی:
عمل نقل و انتقال تخممرغها باید با احتیاط کامل صورت گیرد.
عدم توجه به این موضوع و وجود تکانهای شدید ضمن حمل و نقل ممکن است منجر به پاره شدن کیسه‌های هوایی و یا ایجاد تغییراتی در داخل تخم‌مرغ و به دنبال آن کاهش جوجه در آوری شود. از این رو باید با قرار دادن قسمت پهن تخم‌مرغ به طرف بالا باید در بسته‌بندیهای مناسب حمل شوند.
سالنهای جوجه‌کشی
سالن جوجه‌کشی شامل قسمتهای زیر می‌شود:
- اتاق دود دادن
- اتاق درجه بندی
- اتاق نگهداری تخم‌مرغ
- اتاق شستشو
- اتاق انکوباتور(ستر)
- اتاق هچر
- اتاق نگهداری جوجه
مراحل جوجه‌کشی
1) ستر: در کارخانه‌های جوجه‌کشی 18روزاول ( ازساعت 440-0) تخممرغها رادرداخل دستگاه ستر (تخم‌مرغ‌گیر) که دمای آن2/37 ورطوبت آن60% است قرار می‌دهند.
در دستگاه ستر چهار عامل باید مورد توجه قرار گیرد:
- دما
دمای مناسب برای جوجه‌کشی به طور متوسط معادل 38-37 درجه می‌باشد. کاهش دما منجر به دیرتر خارج شدن جوجه‌ها از تخم‌مرغ می‌شود و افزایش آن منجر به زودتر خارج شدن جوجه‌ها از تخم‌مرغ می‌گردد. درجه حرارت مناسب درماشینهای مختلف تا حدودی متفاوت می‌باشد.
- رطوبت
رطوبت دمای موجود در ماشینهای جوجه‌کشی سبب تبخیر آب از تخممرغها و تلفات جنین می‌شود. از این روتوجه به رطوبت مناسب از اهمیت بسیاری برخوردار است. از طرفی کاهش رطوبت ماشینهای جوجه‌کشی منجر به افزایش تبخیر و وسیع تر شدن کیسه‌های هوایی داخل تخم می‌شود. در نتیجه نوک جوجه زود تر به اطاقک هوا می‌رسد. همچنین افزایش رطوبت نیزمنجر به وسعت دیر بهنگام کیسه هوا شده و جوجه در این زمان قادر به تنفس نخواهند بود. رطوبت ماشینهای جوجه‌کشی به دمای آنها و سرعت تهویه بستگی دارد.
-
تهویه
طی دوره جوجه‌کشی اکسیژن مورد نیاز جنین توسط منافذ موجود در پوسته تخم‌مرغ تامین می‌شود. دی‌اکسیدکربن نیز از همین منافذ خارج می‌گردد. میزان اکسیژن مورد نیاز جهت رشد جنین حدود21% می‌باشد. به ازای هر1% کاهش میزان اکسیژن 5%میزان جوجه‌دهی کاهش می‌یابد. همچنین عدم خروج دی‌اکسیدکربن و تجمع آن در اطراف تخممرغها منجر به کاهش درصد جوجه درآوری می‌شود. چنانچه غلظت دی‌اکسیدکربن به 5% برسد درصد جوجه درآوری به صفر خواهد رسید. حداکثر میزان افزایش غلظت دی‌اکسیدکربن ماشینهای جوجه‌کشی 5%می باشد. تهویه مشابه سالنهای پرورش اعمال می‌گردد وچون اکسیژن احتیاج است ودی‌اکسیدکربن دفع می‌گردد در نتیجه در زمستان گرم ودر تابستان باید سرد باشد.در جوجه‌کشی فشار مثبت در تهویه مطلوب تر است و جهت تهویه از سمت تمیزترین قسمتها (سترها) به آلوده‌ترین بخش (اتاق شستشو) می‌باشد. بین قسمتهای مختلف درها دوطرفه هستند و از هر طرف قابل بازشدن می‌باشد. اگر تهویه در قسمتهای مختلف به صورت مجزا انجام شود مطلوبتر می‌باشد.
-
چرخش تخممرغها
نحوه قرار گرفتن تخممرغها به صورتی است که قسمت پهن آنها به طرف بالا باشد، درغیر این صورت سر جوجه در قسمت باریک قرار می‌گیرد و قادر به تنفس نبوده وازبین می‌رود.چرخاندن تخممرغها عملی است که در جوجه‌کشی طبیعی توسط خود مرغ انجام می‌شود وعدم توجه به آن منجر به کاهش جوجه درآوری می‌شود زیرا جنین به پوسته تخم چسبیده و تلف می‌شود. همچنین نزدیکی نطفه به پوسته باعث افزایش تبخیر آب از جنین می‌شود. عمل چرخاندن موجبات گرم شدن یکنواخت تخممرغها را نیز فراهم می‌کند. این عمل چندین بار در طی روز انجام می‌گیرد و توسط میله‌ای که در زیر صفحه تخم‌مرغ قرار دارد صورت می‌پذیرد. تعداد دفعات چرخش در طی روز حداقل 6-4 بار و در ماشینهای بزرگ جوجه‌کشی هر 2ساعت یکبار انجام می‌شود.
2) هچر:
سه روز باقی مانده، یعنی از روز 21-19 تخممرغها را در داخل دستگاه هچر (جوجه‌گیر) قرار می‌دهند که دمای آن5 /37 درجه و رطوبت آن 75% است.
در دستگاه هچر از سه عامل از عوامل چهارگانه مذ کور در ستر مورد توجه می‌باشد:
-
دما
-
رطوبت
-
اکسیژن
علت رطوبت بیشتر در دستگاه هچر به این علت است که بعد از روز 19جنین تنفس دارد ودی‌اکسیدکربن و آب ترکیب شده و منجر به شکستگی پوسته‌ها می‌شوند.همچنین جنین در روز 19مقداری از کلسیم پوسته را برداشت می‌کند ( 120میلی گرم در طول 21روز) .
در طی دوره 21روزه جوجه‌کشی تخممرغها 18 روز در ستر و 2 روز در هچر قرار دارند، ازاین رو نسبت دستگاه ستر به هچر باید 1به 6باشد.در این صورت اگر هر روز بخواهیم تخممرغها را ست کنیم،بعضی روزها هچر خالی می‌شود به همین دلیل هر سه روز یکبار تخممرغها را ست می‌کنیم.زمان انتقال تخممرغها ازستر به هچر به شرایط تخممرغها نیز بستگی دارد.در حقیقت زمانیکه 2-1%تخممرغها نوک زده شوند زمان انتقال تخم‌مرغ است.
بهداشت وبیماریهای جوجه‌کشی
جوجه‌کشی به دلیل وجود نور، موادغذایی، رطوبت کافی و…بهترین محل آلودگی می‌باشد. از این رو توجه به نکات بهداشتی اهمیت بسیاری دارد زیرا تولید جوجه‌های سالم منجر به تولید گله‌هایی با تولید مناسب می‌گردد.
برخی از امراض از طریق تخم به جوجه‌ها منتقل می‌شوند، از جمله میکروارگانیزمهای گروه سالمونلا که تاثیر زیادی در جوجه درآوری دارند. گروهی از امراض که از طریق تخم به جوجه منتقل نمی‌شوند به طور غیرمستقیم و با تاثیر بر خصوصیات تخم‌مرغ موجب کاهش جوجه درآوری می‌شوند. از جمله بیماریهای نیوکاسل و برونشیت مزمن که ازطریق تغییرشکل دادن تخم‌مرغ و افزایش منافذ آن جوجه درآوری راکاهش می‌دهد. تخممرغهای جوجه‌کشی باید تمیز شده، در ظرف و انبارهای تمیز نیز ذخیره شوند، البته شستشوی تخممرغها زمینه نفوذ میکروبها به داخل تخم‌مرغ را فراهم می‌کند از این رو شستن تخممرغها توصیه نمی‌گردد و در صورت لزوم باید از آب ولرم حاوی مواد ضدعفونی‌کننده، آهن و فاقد ید استفاده شود.
علاوه بر این، وسایل جوجه‌کشی نیز باید با آب گرم و مواد ضدعفونی‌کننده شسته شوند. برای ضدعفونی کردن معمولا از گاز فرمالین استفاده می‌شود. به طور معمول تخممرغها طی دوره جوجه‌کشی نیز مورد ضدعفونی قرار می‌گیرند. عمل ضدعفونی در ستر و هچر نیز ممکن است انجام شود، در این صورت میزان گاز و زمان ضدعفونی در هچر باید کمتر از میزان گاز وزمان ضدعفونی ستر باشد.
غلظتهای استفاده از گاز فرمالین | ||||
| غلظت | مقدار پرمنگنات (گرم) |
مقدار فرمالین |
حجم فضا (مترمربع) |
مدت زمان (دقیقه) |
1x |
20 | 40 | 28 | 20 |
2x |
40 | 80 | 28 | 20 |
3x |
60 | 120 | 28 | 20 |
| غلظتهای توصیه شده گاز فرمالین برای ضدعفونی | ||
| غلظت | غلظت گاز | زمان ضدعفونی (دقیقه) |
| محل ضدعفونی | 3 | 20 |
| تخم‌مرغ تازه | 2 | 20 |
| تخم‌مرغ در ماشین (روز اول) | 1 | 20 |
| اتاق جوجه‌کشی | 3-3 | 3 |
| ماشین جوجه‌کشی | 3 | 30 |
| اتاق شتشو | 3 | 30 |
| وسایل | 3 | 30 |
| کامیون | 3 | 30 |
مواد زائد حاصله از جوجه‌کشی منبع مناسبی جهت رشد میکروبها می‌باشند، به همین دلیل این مواد سوزانده می‌شوند و یا در چاه‌های مختص به این امر دفن می‌گردند و موادی نظیر تخممرغهای غیربارور، جنین‌های مرده و پوسته تخم‌مرغ به عنوان غذا در جیره طیور به کار می‌رود. این مواد پخته و خورد می‌شوند و به عنوان منبع کلسیم و پروتیئن مصرف می‌شوند.
خارج شدن جوجه‌ها ازماشین جوجه‌کشی
جوجه‌ها در روز 21 و یا با کمی تاخیر از تخم خارج می‌شوند و جوجه‌ها پس از خروج از تخم مدت 24 ساعت در ماشین باقی می‌مانند تا کاملا خشک شوند. طی زمان مذکور جوجه‌ها نیازی به آب و مواد غذایی ندارند و تمامی مایحتاج خود را از ذخایر زرده تامین می‌کنند. پس از گذشت 24 ساعت جوجه‌های ناسالم که شامل جوجه‌های ضعیف، فلج و آنهایی که دارای ورم ناف و مقعد چسبیده هستند جدا و دور ریخته می‌شوند و جوجه‌های سالم برای فروش آماده می‌شوند.
خدمات جوجه‌کشی
1) تعیین جنسیت: جدا کردن خروس و مرغ در یک روزگی در نژادهای سنگین به دلیل رشد بیشتر خروس از مرغ و احتیاحات غذایی بیشتر خروس در مقایسه با مرغ، نر و ماده از یکدیگر جدا می‌شوند، زیرا در این صورت چنانچه هر دو جنس با هم پرورش داده شوند جیره غذایی متناسب با نیاز مرغ برای خروسها کافی نخواهد بود و جیره غذایی متناسب با نیاز خروس عناصر غذایی زیادتر از حد توصیه برای مرغها را دارا می‌باشد.
در نژادهای سبک یا تخمگذار رشد خروسها در حدی نیست که بتوان از آنها جهت تولید گوشت استفاده کرد. همچنین فقط، جوجه مرغها جهت تخمگذلری استفاده می‌شوند، در نتیجه جوجه خروسها از بین می‌روند و یا در بازاربا قیمت پایین تری به فروش می‌رسند.
در نژادهای دو محصوله نیز بسته به نظر تولید کنندگان خروس و یا مرغ در اختیار آنها قرار می‌گیرد، پس در اینجا نیز تعیین جنسیت ضروری به نظر می‌رسد.
راه‌های تعیین جنسیت
1) آتوسکسینگ: برای مشخص نمودن جنس جوجه‌های یکروزه از صفاتی همچون رشد و یا رنگ پرها استفاده می‌شود.
2) آزمایش کلوآک (روش ژاپنی): از آنجایی که استفاده از رنگ پر و بال و یا رشد پرها مشکل می‌باشد، روش ژاپنی کاربردی‌تر است. در این روش از راه مقعد و وجود برجستگی مقعد در خروسها که مرغها فاقد آن هستند تعیین جنسیت صورت می‌گیرد. برجستگی مقعدی در تمام جوجه‌ها فرمهای متفاوتی دارد و به اشکال دکمه ای، عمودی و سه قلو دیده می‌شود.تشخیص جنسیت در این روش 100% نیست و توجه به نکات دیگر نیز به تشخیص بهتر کمک می‌کند. تعداد کسانی که در این امر تخصص دارند محدود می‌باشد و به همین دلیل دستمزد قابل توجهی دریافت می‌کنند.
معیارهای موثر در تشخیص جنسیت | ||
| معیارهای مورد توجه | جوجه خروس | جوجه مرغ |
اندازه برجستگی |
بزرگ | کوچک |
وضعیت برجستگی |
مشخص | غیر مشخص |
ارتفاع برجستگی |
بلند | پهن و مسطح |
شکل برجستگی |
گرد | نقطه دار |
خاصیت ارتجاعی برجستگی |
فنری و ارتجاعی | نرم و سست |
رنگ |
تیره و پر رنگ | کم رنگ و روشن |
باز کردن کلوآک |
مشکل | ساده |
اندازه کلوآک |
تنگ و خشک | گشاد و مرطوب |
ظاهر عمومی برجستگی |
مشخص و برجسته | مسطح و نرم |
2) نوک چینی وقطع تاج:
در این قسمت نوک جوجه‌ها را کوتاه می‌کنند رشد نوک در آینده در حدی خواهد بود که مانع صدمه زدن به سایر جوجه‌ها شود. جوجه‌های تخمگذار علاوه بر نوک چینی در یک‌روزگی در مواقع شیوع کانی بالیزم نیز یکبار دیگر نوک چینی می‌شوند. صدمه به تاج در مرغان تخمگذار به خصوص دسته‌ای که در قفس نگهداری می‌شوند در میزان تولید تاثیر گذار هستند.
3) انتقال وتحویل جوجه‌های یک روزه:
به مدت 3- 2روز ذخیره زرده به عنوان منبع غذایی جوجه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.در زمینه حمل و نقل جوجه‌ها از محل جوجه‌کشی به محل پرورش باید دقت لازم را نمود، جوجه‌ها پس از قرار گرفتن در محل پرورش باید خیلی سریع به آب و غذا دسترسی یابند.
4) واکسیناسیون:
واکسنها معمولا پس از خارج شدن جوجه‌ها از جوجه‌کشی و طی دوران پرورش بکار گرفته می‌شوند زیرا بعلت مصونیـتی که از مادر به جوجه منتقل می‌شود در یکی دور روز اول واکسنها بی‌اثر هستند، ولی امروزه در بیشتر موسسات جوجه‌کشی جوجه‌های تخمگذار را بر علیه بیماری مارک واکسینه می‌کنند.
جوجه‌کشی مصنوعی
جوجه‌کشی را می‌توان بصورت مصنوعی و کاملا موفقیت آمیز نیز انجام داد. تقریبا همهٔ تخمهای بارور تحت شرایط مناسب -۳۷.۵ سانتیگراد (۹۹.۵ فارنهایت) و ۵۵% رطوبت نسبی (در سه روز آخر برای نرمتر شدن پوسته ۷۰%)- هچ می‌شوند. طی اولین مرحلهٔ جوجه‌کشی تخمها را باید بطور منظم (۳ تا ۸ بار در روز) چرخاند. اگر تخمها چرخانده نشوند، جنین به پوسته تخم چسبیده و می‌میرد و یا با نقص عضو هچ می‌شود. بعضی از ماشینهای جوجه‌کشی (incubator) این عمل را بطور خودکار انجام می‌دهند. عمل چرخاندن از رفتار مرغ که در طول شبانه روز چندین بار بلند شده و تخمها را با نوک خود می‌چرخاند، تقلید شده است. با این حال چرخاندن تخمها در هفتهٔ آخر می‌تواند وضعیت قرار گرفتن درست جوجه در تخم به منظور شکستن پوسته را بر هم برند.
مقدمه
پرورش طیور به خصوص مرغ از گذشته دور در ایران رایج بوده است . خانواده‌های روستایی وعشایری با نگهداری تعدادی مرغ و خروس، آنها را پرورش می‌دادند. با استفاده از گوشت، تخم و پر این طیور، بخشی از نیازهای افراد خانواده را بر طرف می‌کردند. مقدار اضافی آن را نیز به فروش می‌رساندند . امروزه نیز در بیشتر روستاهای کشور با کمترین هزینه و امکانات، این کار را انجام می‌دهند.
گوشت مرغ به آسانی هضم می‌شود . به علاوه، بیماریهای کمتری از راه آن به انسان منتقل می‌شود. امروزه با رشد جمعیت نیاز به فراورده‌های مرغ هم زیادتر شده است. بنابراین باید با استفاده از روش‌های جدید برای تولید بهتر و بیشتر تلاش کنیم.
امیدوارم با استفاده از این روشها، پرورش طیور بومی در منطقه‌های روستایی و عشایری شهرستان بیله سوار رونق پیدا کند و به این طریق نیاز خانواده خود وحتی شهرستان را تا حدودی به گوشت سفید برطرف شود .
اولین دستگاه جوجه‌کشی مصنوعی، قبل از میلاد مسیح ساخته شده است. از روش‌های جدید جوجه‌کشی، اولین بار حدود ۲۴۰ سال قبل استفاده شده است. اولین ماشین جوجه‌کشی برقی ،حدود ۸۱ سال پیش در آمریکا ساخته شد.
عوامل مهم در جوجه‌کشی ( در مرغ ):
-
سن:
در مرغهای خیلی پیر و خیلی جوان، تعداد کمتری از تخممرغها، نطفه‌دار هستند. تولید تخم‌مرغ نطفه‌دار در مرغهای جوان بهتر است. برای مرغوب ماندن تخم‌مرغ تولید شده باید مرغها را مجبور کرد برای مدتی، تخمگذاری نکنند. به این حالت، ' تولک ' رفتن مرغ می‌گویند. تولک رفتن، باعث می‌شود که مرغها استراحت کنند . وقتی دوباره شروع به تخمگذاری کنند، تخم آنها مرغوب‌تر می‌شود.
سن شروع تخمگذاری در مرغها به طور معمول، بین پنج تا شش ماهگی است.
-
تولید:
میزان نطفه‌دار بودن تخممرغها در یک مرغ به اندازه تخم‌مرغ و تعداد تخممرغهای تولید شده بستگی دارد. یعنی اگر تخممرغهای تولید شده کوچک باشند، درصد نطفه‌داری پایین می‌آید. و اگر بزرگ، یعنی استاندارد باشند، نطفه‌داری در آنها بیشتر است.
-
انتخاب تخم‌مرغ مناسب:
برای تولید بیشتر و به دست آوردن جوجهء مرغوب تر باید تخممرغهای جوجه‌کشی، ویژگیهای مناسبی داشته باشد.
• نطفه‌دار باشند.
• ویژگی و شکل ظاهری مناسب داشته باشند.
• دارای خاصیت جوجه در آوردن باشند.
-
نطفه
-
پرده زیر پوست
-
سفیده تخم‌مرغ
-
پوسته آهکی
-
زرده تخم‌مرغ
- اجزای اصلی تخم‌مرغ
ویژگیهای ظاهری تخم‌مرغ جوجه‌کشی
• وزن تخم‌مرغ
در انتخاب تخم‌مرغ جوجه‌کشی باید خیلی دقت کنیم زیرا ممکن است تعداد زیادی از تخممرغها، جوجه تولید نکنند. یکسان بودن اندازه تخممرغها خیلی مهم است. هنگام انتخاب باید ابتدا تمام تخممرغها را وزن کنیم، سپس انتخاب کنیم. مناسب‌ترین وزن تخم‌مرغ جوجه‌کشی، ۵۱ تا ۶۱ گرم است.
تخممرغهای ریز، جوجه‌های ریز و تخممرغهای درشت، جوجه‌های درشت به وجود می‌آورد.
• پوسته تخم‌مرغ
در انتخاب تخم‌مرغ جوجه‌کشی به پوسته تخم‌مرغ نیز باید دقت کنیم. تخم‌مرغ هایی که پوسته نازک دارند، زود می‌شکنند. همچنین عامل‌های بیماریزا به راحتی وارد آنها می‌شوند. به همین دلیل، این تخممرغها باید کنار گذاشته شوند.
به طور کلی این تخممرغها از نظر جوجه‌کشی، مناسب نیستند:
تخممرغهای کثیف، شکسته، پوسته نازک، پوسته زبر، لکه دار، دراز(کشیده)، سوراخ شده، چروکیده، تراکم کلسیم، گرد( کروی)، بزرگتر از اندازه، بدشکل و تخممرغهای خیلی درشت و خیلی ریز.
در پوسته تخم‌مرغ، بین ۶۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰سوراخ ریز وجود دارد. بیشتر این سوراخ‌ها با لایه‌ای که به طور طبیعی روی پوسته وجود دارد، پوشیده شده اند. این لایه‌ها، در اثر شستشو از بین می‌روند و سوراخ‌های پوسته باز می‌شوند. در این حالت، میکروبها به راحتی وارد تخم‌مرغ می‌شوند.
قسمت پهن تخم‌مرغ که اتاقک هوایی در آن قرار دارد باید پاکیزه باشد. زیرا محل ورود اکسیژن و هوا به داخل تخم‌مرغ است. اگر این قسمت، کثیف و پوشیده از آلودگی باشد سوراخ‌های آن بسته شده باشند جوجه‌دهی چنین تخم‌مرغ هایی کم می‌شود. تعداد زیادی از جنین‌ها در این تخممرغها از بین می‌روند.
نگهداری تخم‌مرغ جوجه‌کشی
برای نگهداری تخممرغهای نطفه‌دار نباید از یخچال استفاده کرد. تخم‌مرغ، دارای ماده غذایی و رطوبت لازم است. اگر در وضع نا مناسب نگهداری شود، ماده غذایی آن فاسد می‌شود و جنین از بین می‌رود. بهترین دما برای نگهداری تخممرغهای جوجه‌کشی هم نباید از ۳ تا ۷ روز، بیشتر شود.
جوجه‌کشی طبیعی در مرغ
می‌دانید که جوجه‌کشی طبیعی، با استفاده از مرغ کُرچ انجام می‌شود . یعنی مرغ در زمان‌های به خصوصی مایل است روی تخمها بخوابد . از این حالت برای جوجه‌کشی طبیعی استفاده می‌کنند. مرغ کُرچ، حرارت، رطوبت، تهویه و چرخش لازم را برای رشد جنین، فراهم می‌آورد.
برای جوجه‌کشی طبیعی باید به نکات زیر توجه کنیم: |
غذای مرغ کُرچ باید کم حجم، ولی مقوّی باشد مخلوطی از دانه‌ها مانند جو، گندم و ذرّت مناسب مناسب است. اگر مرغ کُرچ، دچار یبوست شد می‌توان از سبزی‌ها استفاده کرد. اگر هم دچار اسهال بود دانه‌ها مفید هستند. برای تحریک مرغ، بهتر است جیرۀ غذایی را به طور مرتّب تغییر بدهیم.
جوجه‌کشی مصنوعی
انسان با بررسی حالت‌ها و رفتار مرغ کُرچ، توانست ماشین جوجه‌کشی بسازد.
با هر دستگاهی که حرارت، رطوبت، تهویه و چرخش لازم را برای تخممرغها فراهم سازد می‌توان جوجه‌کشی مصنوعی انجام داد.
مزایای جوجه‌کشی مصنوعی
- در هر فصلی می‌توان جوجه‌کشی مصنوعی انجام داد، در حالی که در روش طبیعی مرغ در آخر بهار و تابستان کُرچ می‌شود.
- در این روش می‌توان از تعداد زیادی تخم‌مرغ استفاده کرد. در روش طبیعی تعداد تخممرغها کم است .
- در این روش کنترل بیماری‌ها و عامل‌های محیطی مانند گرما، رطوبت، تهویه ،.... به راحتی انجام می‌شود.
- ماشین جوجه‌کشی به فضلۀ مرغ آلوده نیست.
- در این روش تعداد از بین رفتن تخممرغها در اثر شکستگی و آلوده شدن کمتر است.
- سالها می‌توان از دستگاه جوجه‌کشی استفاده کرد.
ساختمان ماشین جوجه‌کشی و چگونگی کار با آن
در ساختمان تمام ماشینهای جوجه‌کشی، نکته‌های زیر باید رعایت شده باشند:
۱- دما و تنظیم حرارت ماشین جوجه‌کشی
۲- میزان رطوبت
۳- تهویۀ حرارت
۴- چرخاندن تخم‌مرغ در ماشین‌ها
برای ساخت ماشینهای جوجه‌کشی از حالت‌ها و رفتار مرغ کُرچ، هنگامیکه روی تخم خوابیده استغاده شده است.
انواع ماشینهای جوجه‌کشی
|
ماشینهای جوجه‌کشی از نظر نوع سوخت و حرارت به سه دستۀ : برقی، گازی و نفتی تقسیم می‌شوند
حرارت ماشینهای جوجه‌کشی را در هیجده روز اوّل، ۳۸ درجه و سه روز آخر ۳۷ درجه تنظیم می‌کنند.
ظرفیت ماشینهای جوجه‌کشی، بین ۳۵ تا ۲۰۰ عدد تخم‌مرغ در ماشینهای کوچک، متوسط و دستگاههای تمام اتوماتیک قرار دارد.
محل قرار دادن دستگاه باید قابل شستشو و ضدعفونی باشد. همچنین تهویه باید در آن به سادگی انجام شود. این محل باید نور گیر باشد ولی نور نباید به طور مستقیم، روی ماشین جوجه‌کشی بتابد.
محل قرار گرفتن ماشین جوجه‌کشی باید طراز باشد از دیوار هم یک متر فاصله داشته باشد. برای رفت و آمد به اتاق و محل جوجه‌کشی باید نکته‌ها و دستورهای بهداشتی به طور کامل رعایت شوند. همچنین از ورود افراد گوناگون به آنجا جلو گیری شود.
برای ضدعفونی کردن سالن و ماشینهای جوجه‌کشی باید از مادۀ ضدعفونی کنندۀ مناسب استفاده کنیم.
همچنین بر اساس دستور کارخانۀ سازندۀ محلول، آن را تهیه و استفاده کنیم.
حرارت و رطوبت مناسب در ماشین جوجه‌کشی، محیط مناسبی برای رشد میکروبها است . اگر دستورهای بهداشتی به طور کامل رعایت نشود، عامل‌های بیماریزا به آسانی رشد می‌کنند و باعث آلودگی می‌شوند. در نتیجه، خسارت زیادی به بار می‌آورند.
قسمتهای جداشدنی دستگاه جوجه‌کشی و صفحات آلوده باید ابتدا خیس شوند سپس با آب گرم، برس و مادۀ ضدعفونی کننده به طور کامل، شسته شوند.
برای ضدعفونی محیط ماشین جوجه‌کشی و تخممرغها در ماشینهای برقی، ابتدا سینی مخصوص کف ماشین را پر از آب می‌کنند سپس مقداری محلول پرمنگنات و فرمالین در آن می‌ریزند.
پس از نصب دستگاه و انجام کارهای بالا، دوشاخه را در پریز برق قرار می‌دهیم و کلید دستگاه را روشن می‌کنیم . برای کنترلِ، نبود اتصال در دستگاه و جلوگیری از برق گرفتگی، می‌توان از یک فازمتر استفاده کرد. ماشین جوجه‌کشی را تا ۲۴ساعت بدون تخم‌مرغ روشن نگه می‌داریم تا دمای ماشین، روی ۳۷درجه ثابت بماند.
تمیز و چیدن تخممرغهای جوجه‌کشی
تخم‌مرغ هایی که در ماشین جوجه‌کشی قرار می‌دهیم باید تمیز و بدون آلودگی باشند. تخممرغهای آلوده، ابتدا باید تمیز شوند زیرا این تخممرغها باعث آلودگی ماشین جوجه‌کشی می‌شوند در نتیجه بقیۀ تخممرغها را نیز آلوده می‌کنند و تلفات زیادی به دنبال دارد.
برای تمیر کردن پوستۀ تخممرغهای کثیف از برس، کاغذ سمباده و گلوله‌های سیم ظرف‌شویی استفاده می‌شود. این کار را بدون آب انجام می‌دهند.
پس از ضدعفونی و تنظیم دستگاه در ماشینهای جوجه‌کشی کوچک، ابتذا تخممرغها را علامت‌گذاری می‌کنند. زیرا در این ماشین ها، کار چرخاندن تخممرغها با دست انجام می‌شود. سپس تخممرغها را نوک به نوک یا ته به ته روی میله‌های چرخان قرار می‌دهند و درِ دستگاه را می‌بندند. درجۀ حرارت دستگاه به دلیل سرد بودن تخممرغها کمی پایین می‌آید.ولی بعد از مدتی به اندازۀ طبیعی خود می‌رسد.
در ماشینهای جوجه‌کشی، تخممرغها را داخل شانه‌های مخصوص یا قاب‌های راک می‌چینند بطوریکه قسمت پهن تخم‌مرغ به سمت بالا باشد.
